Wanneer is gehoorbescherming verplicht?

Wat zegt de Belgische wetgeving over gehoorbescherming?

De regelgeving rond lawaai op de werkvloer is vastgelegd in de Codex over het welzijn op het werk, Boek V - Fysische agentia, Titel 2 - Lawaai. Deze wetgeving bepaalt de actiewaarden en grenswaarden voor blootstelling aan lawaai en legt de verplichtingen van werkgevers vast.

Lawaai kan, afhankelijk van de intensiteit en duur, het gehoor blijvend beschadigen. Dit geldt niet alleen voor extreme situaties, zoals bij bouwmachines of vliegtuigmotoren, maar ook bij langdurige blootstelling aan minder extreme geluidsniveaus.

Voorbeelden van alledaagse geluidsniveaus:

• Een normaal gesprek: circa 60 dB(A)
• Autoradio op vol volume: pieken tot 100 dB(A)
• Pijngrens bij volwassenen: vanaf 120 dB(A)

Het risico van lawaaislechthorendheid begint echter al bij een langdurige blootstelling aan geluidsniveaus vanaf 80 dB(A).

Wat zegt de Belgische wetgeving over grenswaarden en verplichtingen?

Volgens de Codex over het welzijn op het werk gelden de volgende actiewaarden en grenswaarden:

• Bij 80 dB(A): De werkgever is verplicht om gehoorbescherming beschikbaar te stellen. Dit geldt ook als piekniveaus van 135 dB(C) worden bereikt. Daarnaast moet het risico op gehoorschade worden vastgelegd in de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E). Er moeten passende maatregelen worden getroffen om de blootstelling te beperken.‍
• Bij 83 dB(A): Een werknemer mag maximaal 4 uur zonder gehoorbescherming werken. In de resterende tijd mag de werknemer niet worden blootgesteld aan hoge geluidsniveaus. Dit is bedoeld om de totale dagdosis binnen veilige grenzen te houden.‍
• Bij 85 dB(A): Gehoorbescherming is wettelijk verplicht. Dit geldt ook bij piekniveaus van 137 dB(C). De werkgever moet erop toezien dat werknemers de gehoorbescherming daadwerkelijk dragen. Bovendien moeten er aanvullende maatregelen worden genomen om het geluidsniveau verder te verlagen, waar mogelijk.‍
• Bij 87 dB(A): Dit is de maximale blootstellingsgrenswaarde, inclusief het effect van de gebruikte gehoorbescherming. Overschrijding van deze waarde vereist directe maatregelen, zoals het aanpassen van werkmethoden, technische ingrepen of het verkorten van de blootstellingsduur.

Waarom is gehoorbescherming noodzakelijk?

Slechthorendheid als gevolg van blootstelling aan lawaai is een van de meest voorkomende beroepsziekten. Dit kan leiden tot:

• Lawaaislechthorendheid: geleidelijke, blijvende afname van het gehoor.
• Doofheid: onomkeerbaar gehoorverlies bij langdurige blootstelling.
• Tinnitus (oorsuizen): constante piep- of ruisgeluiden zonder externe bron.

Blootstelling aan hoge geluidsniveaus hoeft niet direct pijnlijk te zijn om schade te veroorzaken. Juist langdurige blootstelling aan geluiden van 80 dB(A) of hoger vormt het grootste risico.

Belangrijke vuistregel:

Als je binnen een straal van één meter je stem moet verheffen om verstaanbaar te zijn, is het geluidsniveau waarschijnlijk te hoog.

Maatregelen ter voorkoming van gehoorschade

De wetgeving bepaalt dat werkgevers eerst de bron van het lawaai moeten aanpakken, voordat persoonlijke beschermingsmiddelen worden ingezet. Dit gebeurt in drie stappen:

1. Bronmaatregelen

Volgens de arbeidshygiënische strategie hebben bronmaatregelen de hoogste prioriteit:

• Vervanging van lawaaiige machines door stillere alternatieven.
• Onderhoud van apparatuur om overmatig geluid te beperken.
• Plaatsen van geluidswerende omkastingen of geluidsschermen.

Als bronmaatregelen onvoldoende effect hebben, moeten aanvullende maatregelen worden getroffen.

2. Organisatorische maatregelen

• Blootstellingstijd beperken: Werktijden verkorten in lawaaiige omgevingen.
• Afwisselend werk: Taken rouleren om blootstelling te verminderen.

3. Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s)

Pas wanneer bron- en organisatorische maatregelen niet toereikend zijn, is gehoorbescherming toegestaan als beheersmaatregel.

Welke vormen gehoorbescherming zijn er?

1. Gehoorkappen

• Worden als koptelefoons over de oren gedragen.
• Kunnen een demping tot 30 dB(A) bieden, mits goed sluitend.
• Nadelen: verhitting van de oren en verminderde omgevingswaarneming.

2. Oorpluggen (dopjes/stopjes)

• Plaatsing in de gehoorgang.
• Effectieve demping afhankelijk van juiste plaatsing.
• Risico’s: onvoldoende demping bij onjuiste plaatsing en hygiëneproblemen.

3. Otoplastieken (op maat gemaakte oordoppen)

• Gemaakt op basis van een afdruk van het oor.
• Demping tot 30 dB(A), afgestemd op specifieke werkomstandigheden.
• Voordelen: hoog draagcomfort en mogelijkheid om spraak te blijven verstaan.
• Vereist regelmatige controle op pasvorm en dempende werking.

Combinatie van gehoorbeschermers

Bij het combineren van gehoorbeschermers, zoals gehoorkappen met oorpluggen, geldt dat de demping niet simpelweg optelt. Dit komt door:

• Beengeleiding: Geluid dat via de schedel wordt overgedragen.
• Geluidslekken: Rondom gehoorbeschermers of via de mondholte.

De maximale geluidsreductie die bereikt kan worden, ligt rond de 35 dB(A). Meer demping is niet mogelijk door de fysieke overdracht van trillingen via het lichaam.

Onderhoud en controle van gehoorbescherming

Voor effectieve bescherming is regelmatig onderhoud essentieel:

• Pasvorm controleren: Vooral bij otoplastieken, aangezien slecht passende exemplaren schijnzekerheid bieden.
• Reiniging: Volg de instructies van de fabrikant.
• Vervanging: Gebaseerd op de aangegeven levensduur en slijtage.

Onjuist gebruik of een slecht passende gehoorbeschermer kan leiden tot onvoldoende bescherming, met blijvende gehoorschade als gevolg.

Verantwoordelijkheden van werkgever en werknemer

De Codex verdeelt de verantwoordelijkheden tussen werkgever en werknemer. De werkgever draagt de primaire verantwoordelijkheid voor een veilige werkomgeving, maar werknemers moeten de beschermingsmaatregelen naleven.

Verantwoordelijkheden van de werkgever:

1. Risicoanalyse uitvoeren: Een grondige risicoanalyse maken en geluidsniveaus meten.
2. Gehoorbescherming beschikbaar stellen: Vanaf 80 dB(A) gratis gehoorbescherming aanbieden.
3. Handhaven van de draagplicht: Bij 85 dB(A) moet de werkgever toezien op naleving.
4. Voorlichting en instructies geven: Werknemers informeren over de risico’s en het correct gebruik van gehoorbescherming.

Boetes en sancties: Werkgevers die de regelgeving niet naleven, riskeren sancties van de Belgische arbeidsinspectie (FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg).

Verantwoordelijkheden van de werknemer:

• Gehoorbescherming dragen waar dit wettelijk verplicht is.
• Juist gebruik en onderhoud: Oorpluggen correct inbrengen en gehoorkappen goed afsluiten.
• Defecten melden: Slecht functionerende gehoorbescherming direct melden.

Samenwerking tussen werkgever en werknemer

Effectieve gehoorbescherming vereist samenwerking. De werkgever schept de voorwaarden, maar de werknemer moet deze actief naleven. Regelmatige evaluaties, toolboxmeetings en controles helpen bij het correct gebruik van gehoorbescherming.

Binnen bedrijven met een ondernemingsraad of personeelsvertegenwoordiging kan overlegd worden over de keuze van gehoorbeschermingsmiddelen. Dit verhoogt de kans dat ze correct en consequent worden gebruikt.